Boshqa bir oyatda esa Alloh shunday amr etadi: «... balki ularni afv qilib, kechirsinlar! Alloh sizlarni mag‘firat qilishini istamaysizmi?! Alloh mag‘firatli va rahmlidir.» («Nur» surasi, 22-oyat)

Qur'onning axloqiy qadriyatlariga amal qilmaydigan kimsalar o‘zgalarni kechirishda juda qiyinchilik sezadilar. Chunki ular sodir etilgan har qanday xatodan so‘zsiz g‘azablanib ketadilar. Biroq Alloh o‘ziga sodiq imonli bandalariga kechirimlilik o‘rinli ekanligi haqida maslahat beradi:

(Har qanday) yomonlikning jazosi xuddi o‘ziga o‘xshash yomonlikdir. Bas, kimki afv etib (o‘rtani) tuzatsa, bas, uning mukofoti Allohning zimmasidadir ... («Sho‘ro» surasi, 40-oyat)

... Agar sizlar (ularni) afv etsangiz, koyimasangiz va kechirsangiz, u holda, albatta, Alloh (ham sizlarga nisbatan) mag‘firatli va rahmlidir. («Tag‘obun» surasi, 14-oyat)

Qur'onda yana shu narsa vahiy qilinganki, kechirimlilik - bu oliy axloqiy xislatdir: «Albatta, kimki (aziyatlarga) sabr qilsa va (Alloh uchun) kechirib yuborsa, albatta, bu puxta ishlardandir.» («Sho‘ro» surasi, 43-oyat). Shu sababdan dinga e'tiqod qiluvchilar kechirimli, rahmli va bardoshli insonlar bo‘lib, Qur'onda vahiy qilinganidek, ular «g‘azablarini yutadigan, odamlarni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir.» («Oli Imron» surasi, 134-oyat)

Dinga ishonuvchilarning kechirimlilik haqidagi tushunchasi Qur'on odob-axloqqoidalari asosida yashamaydigan odamlarnikiga nisbatan juda katta farq qiladi. Hattoki ko‘pchilik odamlar o‘zlarini xafa qilgan kishini «kechirdim» deb aytishlari mumkin-u, biroq shunday bo‘lsa ham, ular o‘z yuraklaridagi nafrat va g‘azabdan uzoq vaqt davomida qutula olmay yuradilar. Ularning xulqi bu g‘azabni ifoda etishga moyildir. Aksincha, dinga ishonuvchilarning kechirimliligi samimiy bo‘ladi. Chunki ishonuvchilar inson zoti bu dunyoda bir sinov ekanligini va ular o‘z xatolaridan o‘rga-nishini, ular o‘zlarining bardoshli va rahmli ekanliklarini biladilar. Bundan tashqari, ishonuvchilar hatto o‘zlari haq, boshqalar esa nohaq bo‘lgan paytlarda ham kechirib yuborish xislatiga egadirlar. Kechirayotgan paytda ular katta va kichik xatolar o‘rtasidagi farqqa e'tibor bermaydilar. Kimdir xato qilib, ularga katta talafot yetkazishi mumkin. Biroq ishonuvchilar hamma narsa Allohning amri va ma'lum bir taqdir taqozosi bilan sodir bo‘lishini biladilar va shuning uchun ham ular bunday holatlarda jahlga yon bermasdan, o‘zlarini qo‘lga ola biladilar.

Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, amerikalik olimlar kechira olish qobiliyatiga ega bo‘lganlar ham ruhan, ham jisman sog‘lomroq bo‘lishini aniqlashdi. Stendford universitetidagi Psixologik maslahat va salomatlik markazida faoliyat ko‘rsatuvchi filosofiya fanlari doktori Fredrik Laskin va uning guruhi San-Frantsisko shahrida istiqomat qiluvchi 259 odamni o‘rganishdi. Olimlar tadqiqot sub'ektlariga oltita bir yarim soatlik sessiyada qatnashishni taklif qildilar va suhbat davomida sub'ektlarni kechirimlilikka o‘rgatishni maqsad qilib qo‘ydilar.

Tajriba sub'ekglari ularga yomonlik qilgan odamlarni kechirganlaridan so‘ng kamroq azob chekkanlarini ta'kidlashdi. Tadqiqot kechirishni o‘rgangan odamlar o‘zlarini nafaqat hissiy, balki jismoniy tomondan ham yaxshiroq his qilganliklarini isbotladi. Misol uchun, bu tajribalardan so‘ng stress bilan bog‘liq ensa og‘rig‘i, uyqusizlik va oshqozon og‘rig‘i kabi psixologik va jismoniy alomatlar bu shaxslarda sezilarli darajada kamayganligi aniqlandi.

Doktor Fredrik Laskin o‘zining «Umrbod kechiring» deb nomlangan kitobida kechirimlilikni sog‘liq va baxtiyorlik uchun isbotlangan retsept deb ifodalaydi. Kitob kechirimlilik qanday qilib jahl, alam, ruhiy tushkunlik va stresslarni kamaytirish evaziga umid, sabr va o‘ziga ishonch kabi ijobiy xislatlarni uyg‘otishini tasvirlaydi.

Doktor Laskinning aytishicha, ko‘ngilda tugib qo‘yilgan jahl shaxsda kuzatiladigan jismoniy ta'sirlarni keltirib chiqaradi. U yana o‘z fikrini quyidagicha davom ettiradi:

Bundan tashqari, Doktor Laskin jahl va stress davomida tana ma'lum fermentlarni ishlab chiqqandan so‘ng, xolesterin va qon bosimi ko‘tariladi va bu tanani uzoq muddat ushlab tura olmaydi deb ta'kidlaydi.74

Healing Currents magazine jurnalining 1996 yilgi sentyabr-oktyabr sonida chop etilgan «Kechirimlilik» nomli maqola biror shaxs yoki hodisaga qaratilgan jahl odamlarda salbiy hissiyotlar uyg‘otgani va ularning hissiy muvozanatlariga hamda ularning jismoniy sog‘liqlariga putur yetkazganini ma'lum qiladi.75 Maqola, shuningdek, odamlar bir oz fursat o‘tgandan so‘ng jahl ularga ko‘ngilsizlik olib kelishini tushunib yetishi va munosabatlarga yetgan zararni tuzatishni xohlab qolishlari haqida ham yozadi. Shundan so‘ng ular kechirish choralarini ko‘rishadi. Maqola yana odamlar chidashga to‘g‘ri keladigan barcha narsalarga qaramasdan, ular hayotidagi qimmatli onlarni jahl va tashvishga sarflashni istamasligi va o‘zlarini hamda o‘zgalarni kechirishni afzal ko‘rishi haqida so‘z yuritadi.76

1500 odamni qamrab olgan boshqa bir izlanishda ruhiy tushkunlik, stress va ruhiy xastaliklar dindor odamlarda kamroq uchrashi kuzatildi.

Doktor Herbert Benson buni dinlarning «kechirimlilik»ni targ‘ib qilishiga bog‘laydi va shunday deydi:

Kechirimlilikning fiziologiyasi mavjud ... Siz kechirmasangiz, u sizni yamlab yutadi.77

Harvard Gazette gazetasida chop etilgan «Jahl yuragingiz dushmani» nomli maqolasida jahl yurakka o‘ta zararli ekanligi ta'kidlangan. Tibbiyot bo‘yicha assistent Ichiro Kavachi va uning guruhi buni turli testlar va o‘lchovlar bilan ilmiy jihatdan isbotlab berdi. Ularning tadqiqoti natijasiga ko‘ra, har doim noliydigan keksalarda ularning yaxshi kayfiyat bilan yuradigan tengdoshlariga nisbatan uch marta ko‘p yurak xastaligiga chalinish xavfi borligi aniqlandi. «Xavfning uch karraligida,» deydi Kavachi, «jahlning yuqori darajalari, narsalarni chil-chil sindirish va urishganda kimgadir shikast yetkazish istagini o‘z ichiga olgan portlovchi jahl ishtirok etadi.»78

Tadqiqotchilar shu narsaga aminki, stress garmonlarining chiqishi, yurakning mushak hujayralari tomonidan kislorodga bo‘lgan talabning oshishi va tromb (qonning ivib qolishi) ni keltirib chiqaradigan qon plastinkalaridagi yopishqoqlikning oshishi, bu esa «o‘z navbatida» yurak-qon tomirlaridagi qonning harakatini susaytirib, yurak miokardining oziqlanishini buzishi - bularning hammasi jahl qanday qilib yurak xurujini tezlashtirishini tushuntirib beradi.79 Bundan tashqari, jahl chiqqan paytda tomir urish tezligi odatdagidan ko‘proq bo‘ladi va u arteriya qon tomirlarida katta qon bosimlarini keltirib chiqaradi hamda yurak xurujining boshlanishiga ko‘proq xavf tug‘diradi.

The Times gazetasida chop etilgan «Jahl yurak xuruji xavfini oshiradi» nomli boshqa bir maqola serjahllik yurak xurujiga olib boruvchi eng qisqa yo‘l bo‘lishi mumkinligi va achchiqlanib stressga tushadigan yosh erkaklar bemavrid yurak xastaligiga uch marta ko‘proq chalinishi mumkinligi hamda besh marta bevaqt yurak xurujini orttirishi mumkinligini ma'lum qiladi.83 Merilend shtati, Baltimor shahridagi Jon Hopkins universiteti olimlari jizzaki, jahldor erkaklar hatto ularning oila tarixida yurak xastaligi qayd qilinmagan bo‘lsa ham, yurak xuruji xavfi ostida ekanliklarini aniqlashdi.84

Mavjud barcha tadqiqotlar jahlning ruhiy bir holat ekanligini, uning inson sog‘ligiga jiddiy shikast yetkazishini tasdiqlaydi. Aksincha, kechirimlilik, hatto u odamlarga og‘ir botsa ham, quvontiradigan, yuqori darajali axloqiy ko‘rinish bo‘lib, jahlning barcha zararli oqibatlarini bartaraf etadi va kishiga ham ruhan, ham jismonan sog‘lom hayot kechirish uchun yordam beradi. Kechirimlilik xulqning bir shakli bo‘lib, kishi u orqali o‘z sog‘ligini yo‘qotmasligi mumkin va u hammaning qalbida bo‘lishi kerak bo‘lgan ezgu xislatdir. Biroq kechirimlilikdan haqiqiy maqsad har qanday holatda ham Allohni shod etadigan bo‘lishi darkor. Bunday odobning fazilati va uning ilmiy jihatdan e'tirof etilgan foydalari Qur'onning juda ko‘p oyatlarida nozil qilinganki, bu Qur'onda mavjud ko‘plab donolik timsollaridan bir shingil, xolos.[/size]

Muallif garchi savol bilan murojaat etayotgan bo‘lsa-da, holimiz ne kechishini juda yaxshi tasavvur qilayotgani so‘zlaridan shundoq sezilib turardi. Misralardan shu narsa anglashilardiki, she’rdan maqsad holimizni so‘rashgina emas, balki bugungi holimiz bilan musulmonning asl qiyofasi o‘rtasidagi farqni ko‘rsatishdan ham iborat bo‘lib, payg‘ambar qarshisiga chiqa oladigan yuzimiz yo‘q ekanini bilib qo‘yishimiz istanilmoqda edi.

Ilk bor eshitganimda meni o‘ziga hamfikr etolgan misralar edi bular. Yashayotgan hayotim payg‘ambarimiz hayotiga to‘la mos tushmasligini juda yaxshi bilar edim chunki. Rasulullohning hayotida bo‘lgan bir qancha narsalar mening hayotimda yo‘q edi, buni bilardim. Uyimda Payg‘ambarning uyida bo‘lmagan juda ko‘p ashyolar mavjud ekanini ham inkor etolmasdim. Shu holatimda Rasululloh kelsa hijolatdan zo‘r bazo‘r nafas olishimni, uyatdan yuzlarim qizarib, dunyo menga tor kelishini tasavvur etishim oson edi. Men yashayotgan va yashashashim kerak bo‘lgan hayot o‘rtasida juda katta farq borligi uchun bunday o‘yga borishim juda tabiiy hol edi o‘shanda. Ammo taqvodorliklariga xavas bilan qaraydiganim boshqa kishilar ham «Payg‘ambar bizga kelsa» degan jumla karshisida yerga qarab o‘y surar holatda ekanliklari meni chuqur o‘yga toldirdi. Hatto ularning ba’zilari Payg‘ambarimiz uyimizga kirib biron so‘z aytishi tura tursin, ichkariga nazar tashlashi bilanoq kirmasdan teskari qaytardi, deb ishonar edilar.

Nahot men xavas bilan qaragan, uylari Rasulullohning nurli xonadoniga biroz bo‘lsa-da o‘xshashiga ishonganim kishilar shunday o‘yda bo‘lsalar? Agar ular shunchalik umidsiz bo‘lsalar bu mavzu qarshisida men qanday qilib Payg‘ambar uyimga tashrif buyurishiga hatto kelgan taqdirida ham undan dakki eshitmasligimga umid qila olarmidim? Uning o‘zi tugul boshqalar ham yashashimni ko‘rib dakki berishga jazm eta olayotgan holatim bilan-a? Kimdir uyimdagi ashyolarni butlarga o‘xshatib, yana kimdir esa boshqa bir vaziyatimni ko‘rib tanbeh berayotgan bo‘lsa. Bir tomondan ular haq deyman o‘zimga o‘zim. Bu kreslolar qaerdan kelib qoldi o‘zi, bu stol-stullar, qimmatbaxo mebellar... Payg‘ambarimizning uyida yo‘q edi-ku ular! Shunday ekan ularni uyimizga keltirish bilan biz bid’atlarni ham boshlab kelmayapmizmi? Vaholanki hadisda «Barcha bid’atlar zalolattir», deyilgan, zalolat esa jahannamga yetaklashi tayin. Ammo shu o‘rinda yana bir o‘y tinchimni buzib, o‘ylashga majbur etadi, ya’ni bunday ashyolar payg‘ambarimizning uyida bo‘lmagani rost, ammo ularga qarata Rasululloh «butlar» degan ta’rifni hech ishlatgan edimi? Rasululloh(S.A.V) Ka’badagi butlarni yer bilan bir qilgan ishini uyimizga kelib qolsa yana takrorlarmidi rostdan ham?

Rasululloh(S.A.V) kelsa uyalmaydigan bir uyim bo‘lsin degan o‘y bilan xonadonini Hazrat Payg‘ambarni sira xushnud etmaydigan janjal makoniga aylantirganlar yana xayolimga tinchlik bermasdi. Sunnatga mos hayot tarzi tushunchasi oldiga «menimcha» shartini qo‘ymay turib, xotini va bolalari bilan tortishuvga borgan, natijada esa farzandlarini sunnatning dushmaniga aylantirib qo‘yganlarni eslasam battar jonim achishardi. Hijobni paranjidan farqsiz deb tushungan ba’zi ayollar esa, ma’lum vaqt o‘tgach, tazyiq va yov qarashlardan qutulish maqsadida yopinishni ham butunlay tark etganlariga befarq bo‘la olish mumkinmi axir? Shu bilan birga, ba’zi murshidlar ayrim sunnat amallarga majburlashlari oqibatida muridlarining bugun farzlarni ham ado etmaydigan holga tushirib ko‘yganlarini bilaman. Bunga o‘xshagan misollar sanasam ado bo‘lmaydi. Ko‘rganlarim, bilganlarim, eshitganlarim «Payg‘ambar bizga kelsa» deb atalsa-da, «Payg‘ambar sizga kelsa» mazmunida bitilgan yukoridagi she’r jo‘rligida yagona manzarani gavdalantirardi ko‘z o‘ngimda. Ko‘rayotganigizdek natija to‘g‘ri chiqmayapti, demak qaerdadir xatoga yo‘l qo‘yilgani aniq, ammo qaerda? Nima edi bu xatolik?..

90-yillar o‘rtalarida shu kabi savollar girdobida gangib yurgan paytimda, qadari iloxiy bu sirning tagiga yetishimga imkon berdi va o‘qigan kitoblarim ichidan jalol+jamol=kamol formulasini, ya’ni dinda jalol-jamol munosabatini to‘g‘ri qo‘ya bilish juda muhim ekanligini angladim. Shu bilan birga qo‘rquv-umid, tanbeh-mujda, hikmat-rahmat ...kabi juda ko‘p o‘rinlarda mezonni to‘g‘ri tutish naqadar zarur ekaniga iqror bo‘ldim. Bu nuqtai nazardan yondashib, biz kundalik hayotimizda uchrayotgan turli xil karashlar sunnatning keng yo‘lini kishilarga tor bitta tuynuk qilib ko‘rsatayotganini fahmlab yetdim va tuynukdan o‘tolmayotganlar esa sunnatga xilof yashayotganlar deb ko‘rsatilayotganini angladim. Qanchalik noto‘g‘ri edi bu ta’rif!

Chunki sunnat yo‘li ular o‘ylayotgan tuynukdangina iborat emasdi. Jild-jild xadis kitoblari vositasida kunimizgacha yetib kelgan sunnat yo‘li aslida turli fitratdagi kishilar o‘zlariga mos hayot kechirishlari uchun imkon beradigan nurli va keng bitta yo‘l ekanini tushundim. Misol uchun payg‘ambarimizdan «Eng fazilatli amal kaysinisi?» deb so‘ralganida u kishi so‘ragan kishilarning ehtiyoj va iste’dodlarini hisobga olib turlicha javoblar berganlar. Navqiron bir sahobaga «Olloh yo‘lida jahd ko‘rsatish», deb javob bersalar, ota-onasi qaramogida bo‘lgan boshqa biriga «Ota-onaga yaxshilik qilish», shaklida javob qaytarganlar. Keksa yoshdagi bir ayolga esa namozdan keyin qilinadigan tasbihot fazilatli amal sifatida talqin etiladi. Yana bir o‘rinda esa Rasululloh(S.A.V) ummati uchun namuna mavqeidagi qizi Fotimaning uyiga rangli va naqshli bir parda tutgani uchun kirmagani holda, xuddi shunday bezakli boshqa xonadonlarga qadam ranjida etishda ikkilanmagan. Hatto qiziga «U pardani falon kishilarning uyiga yubor», degan shaklda ko‘rsatma berganlar. U parda sening uchun butdir, olib chiqib yoq, deb buyurmaganlar. Shu kabi juda ko‘p o‘rinlarda Rasululloh(S.A.V) bay’at etgan kishilarga itoatni anglatar ekan, «kuchlaringiz yetgan nisbatta» degan shartni qo‘shganlar va bunga karab ashobi «Olloh Rasuli bizga o‘zimizdan ko‘ra ham shafqatlirokdir» deyishdan o‘zini tiyolmagan.

Yo‘q, u eshikni taqqilatgani zamon bizning qalbimizga xuzursizlik bag‘ishlaydigan bir zot emas. Yoki qo‘liga xipchin olib yuradigan, tili pichoq kabi keskin ham emas. Aksincha «qo‘lidan va tilidan hech kimga zarar bermaydigan» insonlarning eng mukammal o‘rnagidir u. «Payg‘ambar bizga kelsa» deb boshlanadigan she’rdagi tasvirlar bilan, hadislar yordamida va mo‘’tabar kitoblar vositasida taniganim Payg‘ambar orasida shunchalik katta farq mavjud bo‘lib, bu narsa meni hayrat ko‘chasiga yetaklash bilan birga ayrim o‘rinlarda achchig‘imni keltiradigan darajada edi. Unda bir paytning o‘zida «rahmat payg‘ambari» «g‘azab payg‘ambari»ga aylangan, rahmat manzaralari esa kasvat rangiga bo‘yalgandek edi nazarimda.

Axir ustiga ortiqcha yuk yuklangan tuyaning ko‘z yoshlarini muborak qo‘llari bilan artgan hamda egasiga biroz shafqatli bo‘lish kerakligini o‘rgatgan u emasmidi? O‘ziga bitta bo‘taloq hadya etilganida Hazrat Oyshaga «Olloh rafiqdir va U rifqni (yumshoqlikni) yoqtiradi. Rifq biror narsaning ichiga kirdimi bas, uni go‘zallashtiradi», degan shaklda tarbiya bergan payg‘ambar (S.A.V) qanday qilib bizga qo‘pol munosabatda bo‘lishi mumkin? «Mukofotning kattaligi, baloning kattaligiga ko‘radir», degan u nabiy, oxir zamonning og‘ir yuki ostida qolgan biz sho‘rliklarga qamchi bilan savalar darajada muomala ko‘rsatishini tasavvur qilib bo‘ladimi?...

Vaholanki, bu kabi Rasuli Akramning qanday «rahmat payg‘ambari» bo‘lganligini ko‘rsatadigan minglab misollar bor hadis va siyar kitoblarda. Qolaversa Janobi Haqning «Biz Seni faqatgina olamlarga rahmat bo‘lsin deya yubordik» oyati jalilasining o‘ziyoq o‘rnak olishimiz uchun bizga kifoya qiladi.

Yoshligining o‘n yilini payg‘ambar xuzurida o‘tkazgan Anas bin Molik hayotiga e’tibor bering. U bolalik qilib xato qilganida, aytilgan ishni bajarmay esidan chiqarib qo‘yganida bo‘lsin, o‘ynab qolib ketganida yoki boshqa nojo‘ya hatti–harakatlari natijasida bo‘lsin o‘n yillik uzun muddat davomida Rasulullohdan (S.A.V) biror marta «Attang!» so‘zini eshitmagan edi.
Bir kuni Rasululloh (s.a.v) Anas ibn Molik (r.a.) ga shunday nasihat qildilar: «Qalbingda hech kimsaga nisbatan yomon fikrda bo‘lmasdan yashashga kuching yetsa shunday yasha. Bu mening sunnatimdir. Kim mening sunnatimni hayotga tatbiq qilsa meni sevgan bo‘ladi. Meni sevgan men bilan jannatda birga bo‘ladi».

Hazrat Ali bu so‘zlarini Rasululloh (S.A.V) bilan birga kechirgan o‘ttiz yildan oshiq vaqt davomida ko‘rganlari asosida aytgan bo‘lsa, Payg‘ambar(S.A.V) bilan o‘n yil oila hayoti kechirgan Hazrat Oysha esa uni shunday ta’rif etadi: «Insonlarning eng go‘zal axloqlisi edi. Hech yomon so‘z aytmas, bo‘lmag‘ur ishlar bilan mashg‘ul bo‘lmasdi. Bozorda baqirib–chaqirmas va yomonlikka yomonlik bilan javob berishga urinmas edi. Faqat kechirimlilik qilardi. Insonlarning eng nozik tabiati, go‘zal xulqlisi va xushmuomalasi edi ul zot. Olloh yo‘lida jihod qilishning tashqarisida biror xizmatkor yoki joriya, umuman hech kimga qo‘l ko‘targan emaslar.»

Shunday edi bizning payg‘ambarimiz. Rahmat Payg‘ambari. Endi ushbu zot kelib bizning holimizni parishon kilishini, qo‘pol so‘zlar bilan ranjida etishini tasavvur qila olasizmi? Nazarimda bunday o‘ylaydigan kishilardagi bo‘shlik sahobalar hayotini yaxshi bilmasliklari natijasida yuzaga kelgan. Ular sahobalarni tug‘ilishidanoq mukammal, hech noto‘g‘ri ish qilmagan farishtalar kabi tasavvur qilsalar deb o‘ylasalar kerak. Shunday bo‘lgach Payg‘ambar nimaga ham baqirib-chaqirsin, kimga qo‘pollik qilsin, kimdan xafa bo‘lsin axir?..

Vaholanki unday bo‘lmagan. To‘g‘ri, o‘z vaqtida Olloh va uning rasulining(S.A.V) yonini olib butun dunyoga qarshi urushishga ham tayyor turgan, islom yo‘lining «saffi avvali» bo‘lish kabi muazzam bir mavqe egallagan kishilar sanalishadi ular. Ammo bu ularning hech qachon xato ish qilmaganliklarini anglatmaydi. Agar ular xato qilishmaganda xatolardan boshimiz chiqmayotgan bizlarga yo‘l ko‘rsatadigan o‘rnak insonlar bo‘la olisharmidi?

Sahobalar orasida johiliyat davrida ham Abu Bakr(R.A) kabi o‘zlariga dog‘ yuqtirmagan kimsalar bo‘lgan, biroq bundaylarining soni barmoq bilan sanarli darajada oz edi. Ularning aksari johiliyatning eng chuqur botqoqliklaridan chiqib kelib Islomni topgan kishilar sanalishadi. Islomdan oldingi Umar bilan Islomdan keyingi Umar fikrimizga eng yorqin misoldir. Qizini tiriklayin ko‘mgan Umar, Makkaning eng ko‘p ichuvchilari orasida bo‘lgan Umar, jahli chiqqan paytda hech kimning ko‘z yoshiga qarab o‘tirmagan Umar Islom bilan sharaflangandan so‘ng tubdan o‘zgargan edi.

Umar yoki Hamza kabi sahobalar arokxo‘rlarning davrasini tark etib islomni tanlashlari, bugungi kunda ushbu illatdan qutula olmayotganlar uchun naqadar go‘zal o‘rnakdir. Ularga musulmonchilikni tanlash uchun iroda insoni bo‘lishning darsini beribgina qolmay, mumtoz insonga aylanishlari uchun hali ham fursat borligini ma’nan shivirlaydilar va shu shaklda shaytonning ayyorlik bilan qurgan umidsizlik tuzog‘iga tushishlaridan ularni saqlab qolgan bo‘ladilar. Boshka tarafdan esa biz kabilarga sarxush bo‘lib yurganlar ruhida ham bir Umar, shoshqaloq bir kishining ruhida esa Abu Zar, umri shu damda zeb-ziynatlarga burkanib o‘tayotgan erkatoy birisining ruhida bir Mus’ab urugi hayotga yo‘l topolmayotgan bo‘lishi mumkinligini dars beradi.

Yuqoridagi she’rda «Sunnatga uyg‘un yashamoq» shiori ostida kamchiliklar tilga olinar ekan muvozanatni saqlay olmaslik bilan galdagi xatoga yo‘l qo‘yiladi. Muvozanatni buzmaslik uchun ifrat va tafritga tushmaslik shartdir. Qudsiy Nabiy (S.A.V) «Oson qilib ko‘rsating, qiyinlashtirmang», der ekan muvozanatni saqlashga chaqiradi bizni. Demak osonni qiyin qilib ko‘rsatganlar ham, osonlikni su’istemol qilganlar ham bu amrni bajara olishmagan demakdir. Shayton bu o‘rinda loqayd insonlarga su’istemol qilish yo‘lini, ruhi taslimiyatga moyil bo‘lganlarga esa qiyinlashtirish usulini to‘g‘ri kilib ko‘rsatish bilan navbatdagi tuzog‘ini qo‘yadi. Shaytonga aldanmaslik uchun esa Rasuli Akramning (S.A.V) «Xayrul-umuru avsatuxa» (Ishlarning xayrlisi o‘rtachasidir) so‘zi bizga yana bir darslik vazifasini o‘taydi. Bunga amal qilmagan kishilar o‘zlarini qiyinchiliklarga duchor qilib yo‘lni adashtirgan nasorolarga o‘xshab qolishlari extimoldan holi emas. Vaholanki Payg‘ambarimiz ummatiga loqaydlik qilib yahudiylarga o‘xshab qolmaslik bilan birga, nasoroga o‘xshab yurib bo‘lmas yo‘lga hammani zo‘rlamaslikni ham dars berganlar.

To‘g‘ri usul oxir zamon insoniga oxir zamonga oid hadislar nuktai nazaridan yondashishda deb o‘ylayman. Bir marta «Birodarlarimni sog‘indim» degan edi Rasuli Akram va buni eshitgan sahobalar «Biz sening birodarlaring emasmizmi yo Rasululloh» deb so‘raganlarida «Sizlar mening do‘stlarimsizlar, birodarlarim oxir zamonning og‘ir imtihonlariga duch kelgan paytda ham Islomni tark etmagan mo‘minlardir» deb javob bergan edi. Yana bir gal saxobalariga «Sizlar shunday zamonda yashayapsizlarki, buyurilganning o‘ndan birini tark etgan kishi halok bo‘ladi, ammo shunday vaqt keladiki, buyurilganning o‘ndan birini bajargan ham najotga erishadi» degan so‘zlar ham oxir zamon Payg‘ambariga tegishlidir...

Endi o‘ylab ko‘ring-chi, Payg‘ambar uyingizga kelsa yuqoridagi she’r tasviri sizda ro‘y berishi mumkinmidi? Undan og‘ir so‘zlar eshitishdan qo‘rqar va hatto kelmasligini istar yoxud tezroq ketishini orzu etib yasharmidingiz? Yoki bo‘lmasa, «Yo Rasululloh, sizning oramizda yo‘qligingiz bizni shu ko‘yga tushirdi, endi hech ketmang yonimizdan», deya yolvorgan bo‘larmidingiz? Menimcha, hammamiz uni rahmat payg‘ambari deb bilar va xato-yu gunohimizga ikrorlik hissi ichida eshikka qarab yugurgan bo‘lardik. Xanzala (R.A) shunday qilgan edi darvoke. Chunki u Payg‘ambarni(S.A.V) Hazrat Ali va Hazrat Oysha ta’rif etgan shaklda bilar edi. Shunday deb bilar edi chunki uni shundayligini ko‘rgan va shu shaklda tasavvuriga muhrlab ko‘ygan edi. «Men bir gunoh ish qildim», deb qarshisiga chiqib holini bayon etgan Abu Yosar ham uni shunday deb bilar edi. Agar biz Rasulullohni (S.A.V.) tanib, sahobalari ta’riflagani kabi tasavvur qilolganimizda edi, o‘ylaymanki nafaqat unga balki o‘zimizga bo‘lgan qarashimiz ham butunlay o‘zgargan bo‘lardi. Yashagan hayotimiz ham aynan shuning natijasida boshqacha ko‘rinish olgan bo‘lardi...
Qani edi, Payg‘ambar bizning uyimizga ham kelsa...

InshaAlloh BU dunyoda bo`lmasada Ohiratda Bizning uyimizga kelishligini va Payg`ambarimiz Muhammad Sallollohu Alayhi Vasallam ning qo`shnilaridan bo`lishlikni Robbim barcha Musulmonlarga Nasib aylasin amiyn...

Men o’rta maktab tolibasiman, anchagacha men uchun hurmatli ustoz, televizor hazrtalariga juda bog’lanib qolgan edim, undan bir lahza ham ajralmas edim. Birorta ham bolalar ko’rsatuvini, sirklarni, seriallarni qoldirmay ko’rar edim. Lekin biron bir ma’rifiy, diniy ko’rsatuv boshlanib qolsa, sakrab turardim-da, o’chirib qo’yardim. Opam mendan - "Nima uchun o’chirding ?" –deb so’rasa Maktabdan berilgan uyga vazifalarni ko’pligini bahona qilar edim, u menga - Iya vazifalarni endi eslab qoldingmi, hali konsertlar, seriallar, mazmunsiz ko’rsatuvlarni berilib tomosha qilayotganingda qayerda eding?! –deb savol qilsa, indamay o’girilib ketardim. Opam tamomam aksim edi. Onam unga namozni o’rgatganlaridan beri, hech tark etmasdan ado etadi, men esa namozlarimga beparvo edim, haftada bir yoki ikki marta ado etardim halos. Opam imkon qadar televizordan chetlanar edi, uni yaxshi hulqli, soliha dugonalari bo’lib, unga hayirli ishlarida yordam berishishardi. Bizning bir holamiz bo’lib, uning farzandi tug’ilmay nobud bo’ldi, holam juda qattiq ruhiy iztirobga tushib, ancha vaqtgacha deyarli falaj bo’lib qoldilar. Opam bilan ko’rishgandan so’nggina, holam o’zlariga keldilar va yupandilar, chunki oppoq liboslar kiygan go’zal hulqli opam, uni ziyorat qildi, tasalli berdi va uni hotirjamlantira oldi. U doimo menga Allohni eslatar, nasihat qilardi, lekin men faqatgina yuz o’girar, mutakkabirlik qilardim, kundan-kunga meni, televizor oldida o’tirish soatlarim ortib borar edi. Televizor tobora meni bemani seriallar-u, oldi-qochti filmlari turli hayosiz konsertlari bilan o’ziga rom etardi. Bular mening ma’naviyatimga xatarli ekanligini, Alloh Subhanohu Taolloh meni hidoyat etgandan keyingina tushunib yettim. Hamd va shukur Allohga bo’lsin, lekin men bu ishlarga mukkamdan ketgan bo’lsam-da, qalbim bilan men bularni barini harom ekanligini chuqur his etardim. Albatta, hidoyat yo’li, u yo’lga tushmoq istaganga juda ham oydin, ravshandir. Nafsim meni ko’p malomat qilgan, vijdonim ko’p marta qiynagan, lekin shunga qaramay men ma’siyatlarga cho’mgan, faroizlarga sustkashlik qilgancha hayot kechirardim. Hattoki orom oladigan damlarimda, yoki uyquga hozirlik ko’rib yotganimda, qalbim malomatiga quloq tutmaslik, vijdon qiynalishini ko’tarmasdlik uchun o’zimni biror kitob yoki jurnal titkilash bilan chalg’itardim. Mening hayotim besh yil davomida to Alloh meni hidoyatga tanlagan o’sha kungacha, shu alfozda davom etdi. Yil o’rtasida o’qishdan ta’tilga chiqdik, opam bir islomiy uyushma qoshida ochilgan, qur’oni karimni yodlatish guruhiga, qatnashishga qaror qildi, meni ham o’zi bilan borishga taklif etdi, onam ham uning fikriga qo’shildilar, lekin men rad ettim. Ovozimning boricha - borishni hohlamayman!!! –deb qichqirdim. Mendagi bunday qatiy azmu qaror, behuda kechayotgan hayotimni, ajralmas bir qismiga aylanib bo’lgan, "Televizor" deb atalgan jihoz bilan birga qolish uchun edi. Menga nima bor tavhizu qur’on kurslarida
Bandaning qalbida aslo bo’lmas jam

Otam ishdan keldilar, sodir bo’lgan ish yuzasidan shikoyat qildim. Otam: - borishga uni majburlamanglar, uni o’z holiga qo’yinglar dedilar. Otam uchun men erka suyukli qiz edim. Chunki men kenja farzand bo’lib, opam va mendan ancha yosh kichik ukamdan, boshqa opa-ukalarim yo’q edi. Otam meni namozlarimni o’z vaqtida ado etadi deb o’ylar edi. Ish tamoman o’zgacha ekanini bilmasdi. To’g’ri agar otam mendan namoz o’qidingmi deb so’rasa: -xa, deb yolg’on aytolmasdim. Opam meni yolg’onchilik dardidan halos etishga qodir edi, men otam uyda bo’lganlarida namozlarni o’qirdim, agar ishga ketsalar namozlarni tark qilardim. Otam esa ishda 3-4 kunlab qolib ketardilar. Kunlardan bir kuni otam menga muloyimlik bilan, hech bo’lmasa bir marta opamga hamroh bo’lib darsga borishimni iltimos qildilar. Bu hol meni taajubga soldi va bu birinchi va ohirgi shunday manzara edi, men rozi bo’ldim, chunki otamni juda yaxshi ko’raman va ularga rad qilolmayman, men qur’on ravzasiga yo’l oldim va bu yerda iymon nuri ila nurafshon bo’lgan, tavozzelik yuzlarni ko’rdim. Ko’z yoshlari qizargan, haromga qarashdan tiyilgan, ko’zlarni ko’rdim. Qalamimni to’ldirib turgan ichki kechinmalarimni, vasf etishdan ojizman. Saodat va qo’rquv hissi, nadomat va tovba hissi. Bu yerda men Allohga juda yaqinligimni his qildim. Ko’zimdan shoshqator bo’lib Allohning roziligini istamasdan, zoya qilgan, o’tkazgan vaqtlarimga bo’lgan afsus, nadomat yoshlari quyilardi. Televizor oldida o’tgan damlarim, behuda g’iybat-u, mish-mishlar bilan to’lib toshgan, bekorchi dugonalarim bilan kechgan suhbatlar, uzundan-uzoq o’tirishlar. Qanchalar bunga o’hshab rahmonning maloyikalari hozir bo’lgan ahliga iymon, rahmat va sakinat etilgan majlislardan qoldim-a?! Alloh Taolloh menga bir muddat qur’on soyasida yashashni nasib etdi. Uning ne’mati ostida men hayotimda hech qachon totmaganim lazzatni totdim. Qur’on soyasida yashash qalbga hotirjamlik, orom beradi. Qat’iy aniq qarorga kelib to’htadimki, Allohga qaytishdan o’zga bu olamga salohiyat, bashariyat uchun rohat, inson uchun hotirjamlik, oliylik, barokat, poklik yo’q ekan. Aniqki qur’on ostida yashash ne’mat. Umrni barakali qiladigan, poklaydigan, totib ko’rgan odamgina biladigan ne’mat. Ha Alloh meni hidoyat qildi, unga osiylik qilganimga qaramay-a, uning roziligidan, nafsimning roziligini ustun qo’yishimga qaramay-a. Subhanolloh men g’aflatda edim, qur’on meni bu g’aflatdan uyg’otdi. Albatta bu qur’on eng to’g’ri yo’lga hidoyat etur va ezgu ishlarni qiladigan mo’minlarga katta mukofot borligi haqida xushhabar berur. (isro su’rasi 9-oyat). Bugun o’zimga-o’zim savol beraman, agar hidoyat qilib qo’ymaganida, robbimga qay ahvolda yo’liqardim?! Haqiqat men o’zim oldimda, undan ham ko’ra Robbim oldida, ko’p hijolatda man. Shoir qanday ham to’g’ri aytgan-ki,
Ajabo ilohga qanday osiy bo’lur?

Imkon etur qandoq nodon-ki?

Har bir shayda alomat, oyat.

Dalolatdir uning yolg’izligiga.

Senga tovba qilaman ROBBIM. Mag’firat so’rayman, albatta sen tovbalarni, qabul etguvchi rahimli zotsan. Suyukli dugonam qur’on yodlash guruhlari sizga muntazirdir. Hech ham taraddudlanmay tezroq otlanib oling, Alloh sizni o’z hivzu-himoyasida asrasin.

Bir yigit mahzun holda Abdumalik ibn Marvoning huzuriga kelib:

— Ey, amiral mo‘minin, men ulkan gunoh qildim. Endi tavba qilsam bo‘ladimi? — deb so‘radi.

— Nima gunoh qilding? — so‘radi amiral mo‘minin.

— Gunohim juda ulkan, — deya boshini quyi egdi yigit.

— U nima ekan? — deya hayratlandi Abdumalik. — Alloh taologa tavba qil. U zot bandalarining tavbalarini qabul qiladi va kechiradi.

— Ey, amiral mo‘minin, men qabrlarga o‘g‘irlikka tushar edim. Bu ishdan qo‘rqmasdim ham, hatto tavba qilmasdim. Ammo bir kecha g‘aroyib ishlarni ko‘rdim, — dedi yigit.

— Nimalarni ko‘rding? — deya savol berdi amir.

Yigit og‘ir tin oldi-da, so‘ng ko‘rganlarini bir boshdan ayta boshladi:

— Bir kecha bir qabrni kavladim. Qarasam, mayitning yuzi qiblaga teskari bo‘lib qolibdi. Undan qo‘rqib, endi chiqmoqchi bo‘lib turgan edim, shu payt qabrda kimningdir: «Mayitning yuzi nega qiblaga teskari bo‘lib qolganini so‘ramaysanmi?» degan ovozi eshitildi. «Nima uchun teskari bo‘lib qolgan?» deb so‘ragan edim, «Chunki u namozga bee’tibor edi. Unga o‘xshaganlarning jazosi shu», degan javob keldi. So‘ng boshqa qabrni kavladim. Qarasam, murda to‘ng‘izga aylanib, bo‘ynidan kishanlangan, zanjirband qilingan ekan. Undan qo‘rqib, endi chiqmoqchi bo‘lib turgan edim, kimdir: «Uning qanday amal qilganini, nima uchun azoblanayotganini so‘ramaysanmi?» dedi. «Nima uchun?» deya so‘radim, “U tirikligida sharob ichar edi va tavba qilmay vafot etgan», dedi. Keyin boshqa qabrni kavladim. Qarasam, mayit olov qayish bilan yerga bog‘langan va tili gardanidan chiqib turgan ekan. Undan qo‘rqib, endi qaytib chiqmoqchi bo‘lib turganimda yana: «Uning nima uchun bu ahvolga tushganini so‘ramaysanmi?» degan nido keldi. Sababini so‘radim. «U siydikdan saqlanmas va odamlar orasida gap tashib chaqimchilik qilib yurar edi. Unga o‘xshaganlarning jazosi shu”, degan javob keldi. Undan so‘ng boshqa qabrni kavladim. Qarasam, mayit olovda kuyayotgan ekan. Yanada xavotirga tushib, lahaddan chiqmoqchi bo‘lib turgan edim, kimdir: «Uning nima uchun bu ahvolga tushganini so‘ramaysanmi?» dedi. «Nima uchun bu ahvolda?» deb so‘radim, «U namozni tark qilgan edi», dedi. Va nihoyat boshqa qabrga o‘tib, shu oxirgisi deya qabrni kavladim. Qarasam, qabr ko‘z ilg‘aydigan joygacha kengaygan, ko‘zni qamashtiradigan darajada yorug‘, mayit esa ajoyib liboslarda, nurli so‘rida uxlab yotar edi. Uning salobatidan cho‘chib, endi chiqib ketmoqchi bo‘lgan edim, kimdir: «Uning nima uchun bu qadar izzat-ikromga sazovor bo‘lganini so‘ramaysanmi?» dedi. «Nima uchun izzat-ikromga sazovor bo‘ldi?» deb so‘radim, «U itoatli yigit bo‘lib, Alloh azza va jallaga itoat va ibodatda ulg‘aygan edi», dedi. Shu sababdan tavba qilmoqchiman, — deya hikoyasini yakunladi yigit.

Uning gaplaridan o‘yga botgan Abdumalik:

— Albatta, sen so‘zlagan voqeani Tangri taolo boshqa bandalariga ibrat qilish maqsadida ko‘rsatgan. Bu voqeada osiylar uchun ibrat va itoatkor bandalar uchun esa bashorat bordir, — dedi.

Qissadan hissa: Hammasi o‘tkinchi: dunyo, davlat, omad, iztirob... Bir kuni barchasiga yakun yasalib, haqiqiy dunyo sari otlanamiz. To‘rt oyoqli yog‘och ot manzilimizga — lahadga olib boradi. Ortimizdan kimdir zor-zor yig‘lasa, kimdir kuladi. Shundan so‘ng haqiqiy dunyo boshlanadi. Foniy dunyoda qilgan amallarimizga yarasha javob berishni boshlaymiz. Bu dunyoning hoyu havasi ko‘zingizni ko‘r qilib qo‘ygan bo‘lsa, qalban Yaratganga yaqinlashing, astoydil tavba qiling. Iloho, yuqoridagi rivoyatdagi singari qabr azobiga duchor bo‘lishdan asrasin.

(“Musulmonlar taqvimi”ning 1427 (IV) sonidan olindi)